Bố mẹ tôi lấy nhau từ hồi chiến tranh và có với nhau 12 người con nhưng không có giấy đăng ký kết hôn. Bố mẹ tôi có một ngôi nhà và 2.000m2 đất. Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cấp năm 1995 do bố tôi đứng tên.
Năm 2009, bố tôi bệnh qua đời, có để lại di chúc nhưng không công chứng và không có ai làm chứng nên di chúc đó không hợp pháp. Mẹ tôi bị bệnh tai biến và hiện đang sống cùng tôi.
Xin hỏi khối tài sản trên có được gọi là tài sản chung của bố mẹ tôi không? Mẹ tôi không có khả năng hành vi thì có được nhận 1/2 tài sản trên? Tôi có thể quản lý phần tài sản của mẹ được không? 1/2 tài sản còn lại chia đều cho 12 người con, nhưng có một người đã mất tích từ năm 2000 đến nay vẫn chưa trở về.
Gia đình cũng không thông báo việc này cho địa phương biết và hiện tên người này vẫn còn trong hộ khẩu gia đình. Vậy người này có được hưởng tài sản?
Vào tháng 6-2011 gia đình có họp bàn và thống nhất để tôi đứng tên hộ trên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Chúng tôi đã làm biên bản và UBND xã đã xác nhận. Sau đó tôi đã nộp hồ sơ cho phòng tài nguyên - môi trường huyện sang tên cho tôi (hộ Nguyễn Thị A), hiện vẫn chưa nhận được sổ mới (đợt tháng 6-2011 cả huyện làm lại sổ mới cho dân, khi nào có sổ là cả huyện sẽ nhận được sổ mới trong đó có hộ của tôi).
Sổ sẽ đứng tên tôi (hộ Nguyễn Thị A) thì 1 hoặc 2 người trong số anh chị của tôi có được quyền đòi chia tài sản khi tất cả anh chị em đều chưa muốn chia hay không? Và chia như thế nào trong trường hợp tôi đã đứng tên hoặc đang chờ cấp sổ?
Rất mong chuyên mục tư vấn sớm giúp tôi. Xin chân thành cảm ơn.
- Trả lời:
Trước tiên bạn cần lưu ý di chúc không có người làm chứng và không được công chứng hoặc chứng thực vẫn có giá trị pháp lý nếu người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép, đồng thời nội dung di chúc không trái pháp luật, đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của pháp luật.
Trên cơ sở đó, di chúc của bố bạn sẽ được xem là hợp pháp nếu thỏa mãn các điều kiện trên và có đầy đủ nội dung gồm:
1. Di chúc phải ghi rõ: a) Ngày, tháng, năm lập di chúc; b) Họ, tên và nơi cư trú của người lập di chúc; c) Họ, tên người, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản hoặc xác định rõ các điều kiện để cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng di sản; d) Di sản để lại và nơi có di sản; đ) Việc chỉ định người thực hiện nghĩa vụ và nội dung của nghĩa vụ.
2. Di chúc không được viết tắt hoặc viết bằng ký hiệu; nếu di chúc gồm nhiều trang thì mỗi trang phải được đánh số thứ tự và có chữ ký hoặc điểm chỉ của người lập di chúc.
Mặc dù sống chung không có đăng ký kết hôn nhưng do bố mẹ bạn đã sống chung với nhau từ trước ngày 3-1-1987 nên vẫn được pháp luật công nhận là vợ chồng. Vì vậy, bất chấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất (đối với ngôi nhà và 2.000m2 đất) chỉ thể hiện tên bố bạn nhưng đây cũng được xem là khối tài sản chung của bố mẹ bạn do đã được tạo lập trong thời kỳ hôn nhân của 2 người.
Hiện tại việc mẹ bạn bị tai biến không đồng nghĩa với việc sẽ bị mất quyền sở hữu và quyền sử dụng đối với ½ khối tài sản chung của vợ chồng bà, cũng như quyền thừa kế đối phần tài sản thừa kế trong khối di sản thừa kế của chồng bà để lại.
Vì vậy, trong trường hợp không có di chúc hợp pháp thì phần di sản thừa kế của bố bạn để lại (1/2 khối tài sản chung của vợ chồng) phải được chia theo pháp luật thành những phần đều nhau cho mẹ bạn và tất cả những người thừa kế thuộc hàng thừa kế thứ nhất khác của bố bạn.
Trên có sở đó, nếu bố bạn chỉ có 12 người con và không còn cha mẹ nữa thì phần di sản thừa kế của ông để lại phải được chia đều cho 13 người (bao gồm mẹ bạn và 12 người con).
Cần lưu ý, chỉ có Tòa án mới có thẩm quyền tuyên bố một người mất tích, hoặc chết. Vì vậy cho đến thời điểm bố bạn chết, quyền thừa kế của người con không rõ tung tích vẫn được pháp luật thừa nhận. Hơn nữa, ngay cả trường hợp người con đó bị chết trước hoặc cùng thời điểm mà bố bạn chết thì con của người đó (nếu có) cũng vẫn được hưởng thừa kế thế vị đối với phần di sản mà người đó sẽ được hưởng thừa kế nếu còn sống.
Tương tự, việc mẹ bạn bị tai biết mạch máu não sẽ không đương nhiên được xem như bị mất năng lực hành vi dân sự. Chỉ có Tòa án mới có thẩm quyền tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở kết luận của một tổ chức giám định có thẩm quyền.
Trường hợp mẹ bạn mất năng lực hành vi dân sự, và cha bạn cũng đã chết thì người con cả của mẹ bạn sẽ là người giám hộ đương nhiên của mẹ bạn; nếu người con cả không có đủ điều kiện làm người giám hộ thì người con tiếp theo là người giám hộ.
Trường hợp là người giám hộ của mẹ bạn (nếu bà bị mất năng lực hành vi dân sự theo phán quyết của Tòa án) thì bạn có thể được quyền quản lý tài sản của mẹ bạn (việc định đoạt tài sản của người giám hộ phải được thực hiện vì lợi ích của người được giám hộ.
Việc bán, trao đổi, cho thuê, cho mượn, cho vay, cầm cố, thế chấp, đặt cọc và các giao dịch khác đối với tài sản có giá trị lớn của người được giám hộ phải được sự đồng ý của người giám sát việc giám hộ).
Theo quy định của pháp luật dân sự, việc định đoạt tài sản chung là quyền sử dụng đất của hộ gia đình phải được các thành viên từ đủ mười lăm tuổi trở lên đồng ý và theo phương thức thỏa thuận. Việc xác định các thành viên trong hộ gia đình sẽ căn cứ vào sổ hộ khẩu.
Vì vậy, trong trường hợp một trong các thành viên của hộ gia đình bạn muốn được chia quyền sử dụng đất là tài sản chung của hộ, nhưng các thành viên còn lại không đồng ý thì thành viên đó có quyền khởi kiện đến Tòa án nhân dân cấp huyện nơi có đất để được giải quyết (trước khi khởi kiện đến Tòa án, tranh chấp phải được hòa giải tại UBND cấp xã nơi có đất).
Luật sư Nguyễn Văn Hậu
(Nguồn: Tuổi Trẻ)
