Là một giảng viên lâu năm tại trường ĐH Kiến trúc Tp.HCM, kiến trúc sư (KTS) Trần Đình Nam luôn đau đáu một điều, làm cách nào để lớp trẻ ngày hôm nay có thể ý thức được sâu sắc về các giá trị văn hóa cần bảo tồn, cảm và hiểu được gu thẩm mỹ truyền thống đầy tinh tế của dân ta.
- Thưa ông, trong các đề bài ông thường ra cho sinh viên của mình thường gắn với việc các công trình kiến trúc cổ trước tình trạng bảo tồn đang bị xem nhẹ. Vậy theo ông, vì sao kiến trúc truyền thống của ta lại bị xem nhẹ?
Trước hết là do sách vở, tài liệu nghiên cứu kiến trúc trong nước còn quá ít hoặc nếu có thì viết không sau. Có những cuốn sách viết rất chung chung theo kiểu: “Tôi tự hào về kiến trúc Việt Nam” nhưng tự hào về cái gì thì lại không nói rõ. Tiếp theo là thực tế, sự bảo tồn đối với những kiến trúc nhỏ còn chưa đúng mức. Đây là lỗi thuộc về số đông trong ý thức đối xử với tài sản văn hóa. Tôi cho rằng, cái cách người Việt Nam chúng ta đối xử với những di sản văn hóa của mình còn tệ hơn so với cái cách mà người Pháp đối xử với công trình văn hóa Việt. Bởi người Việt mình thường có tâm lý chuộng những kiểu kiến trúc đồ sộ nên khi thấy kiến trúc mình nhỏ thì cho là nó “hèn” nhưng họ không hề biết giá trị thực của kiến trúc nằm ở đâu.
|
|
Người Việt chưa nhận biết hết được giá trị thực của một công trình kiến trúc
nằm ở đâu. |
- Vậy theo ông, đâu là giá trị kiến trúc truyền thống của nước ta, khi thực tế nhận thức của số đông chỉ thấy hầu hết đều là kiến trúc Pháp và do người Pháp thiết kế để thi công trên đất Việt?
Nếu xét về trình độ thẩm mỹ, tôi dám chắc rằng kiến trúc chính thống của Việt Nam không hề thua kém so với kiến trúc chính thống của Nhật và Trung Quốc. Cũng cần khẳng định, những công trình kiến trúc tiêu biểu ở các địa danh Hà Nội, Sài Gòn hay Đà Lạt đều không hoàn toàn mang đặc trưng kiến trúc Pháp. Bởi những kiến trúc sư Pháp vào Việt Nam thời đó, họ có vai trò như những nghệ sĩ, nhìn ra được những điều đặc biệt của kiến trúc trên đất nước mình và họ muốn có những thử nghiệm tài năng kiến trúc tại đây, không chỉ về mặt công năng mà còn có cả gu thẩm mỹ. Vì vậy, những công trình tiêu biểu của Pháp ở Việt Nam đều mang cái hồn người Việt. Ví như hình ảnh nhà thờ Đức Bà, dù là kiến trúc của Pháp nhưng nó vẫn rất thân quen, phù hợp với không gian thành phố, với bầu trời và với tổng thể Việt Nam thông qua những chi tiết như ô cửa. ông J. Bourard, người thiết kế công trình độc đáo này thay vì thiết kế theo kiểu Pháp với kính màu đơn giản còn bổ sung thêm chi tiết bông gió, mà bông gió thì đích thị là kiến trúc truyền thống ở Huế.
- Đối với những công trình kiến trúc truyền thống do các KTS Việt Nam tự thiết kế và thi công thì sao, thưa ông?
Giai đoạn những năm 1960 - 1970 có rất nhiều công trình kiến trúc quan trọng ở Việt Nam nói chung, Sài Gòn nói riêng do người Việt tự thiết kế như: Dinh Độc Lập, tòa nhà Việt Nam Quốc Tự, hiện nay là trụ sở Liên hiệp Hợp tác xã Việt Nam hay BV Thống Nhất ... Đặc biệt, khi BV Thống Nhất ra đời cùng với sự ra đời của BV Chợ Rẫy, công trình của người Nhật, thì người nước ngoài đã vô cùng nể phục người Việt. Bởi, khi đặt hai công trình cùng xuất hiện một lúc bên cạnh nhau thì công trình do người Việt Nam thực hiện lại đẹp và sang trọng hơn, trong khi chi phí lại thấp hơn công trình của Nhật. Họ phải công nhận rằng người Việt Nam không chỉ giỏi ở khâu thiết kế mà còn giỏi ở tất cả những khâu còn lại.
- Vậy KTS Việt Nam giỏi là do đâu, thưa ông?
Nhìn chung, người Việt mình có gu thẩm mỹ hết sức tinh tế, sự cảm nhận nghệ thuật nhạy bén. Còn thế mạnh của người Nhật thuộc về khoa học kỹ thuật chứ không phải là kiến trúc. Bởi vậy, thiết kế của họ bị đơn điệu, khô cứng, còn một nước có nền văn hóa đồ sộ như Trung Quốc thì kiến trúc của họ có đặc trưng là quá rườm rà. Ngay người Pháp khi sang đây cũng không khỏi ngỡ ngàng trước trình độ mỹ thuật của Việt Nam.
Hiệu trưởng đầu tiên của Trường Mỹ thuật Đông Dương là một họa sĩ người Pháp. Khi qua Việt Nam, ông rất ngưỡng mộ trình độ mỹ thuật, kiến trúc Huế và không giấu sự tiếc nuối rằng tại sao dân gian thời đó chỉ gọi họ là nghệ nhân, trong khi theo sự đánh giá của ông thì thực chất họ còn giỏi hơn cả những kiến trúc sư bậc thầy. Ông nhận xét, công trình nhà rường rất độc đáo nhưng để nói đến độ cao siêu thì phải kể đến hệ thống cung điện, lăng tẩm khiến. Công trình này đã khiến cả thế giới phải ngả mũ. Vì vậy mà thời đó những công trình kiến trúc ở Đông Nam Á do người Mỹ viện trợ, họ đều muốn giao cho người Việt Nam làm hết. Nhìn thấy yếu tố tài năng tiềm ẩn của con người nơi đây, ông đã nằng nặc đòi toàn quyền Đông Dương cho ông được mở trường mỹ thuật tại Hà Nội.
- Thời gian gần đây, khi thực hiện quy hoạch của Sài Gòn, đã có quá nhiều phá hủy. Dưới con mắt của người kiến trúc, ông nhìn nhận chuyện này như thế nào, thưa ông?
Từ đầu thế kỷ 20, khu trung tâm của quận 1 do người Pháp thiết kế chỉ dành cho 500.000 dân. Đến nay, cả TP, ngoài trung tâm quận 1 còn có trung tâm thứ hai là Phú Mỹ Hưng nhưng phải giải quyết cho nhu cầu vui chơi cho tám triệu dân. Quỹ đất dành cho khu trung tâm bị người ta cắt chia lô để bán nên bây giờ khu trung tâm đã bị xé ra như chúng ta thấy. Trong khi, trước đây chính quyền cũ đã dành nhiều quỹ đất dự phòng mở rộng các khu trung tâm như tứ giác Cống Quỳnh - Nguyễn Trãi - Nguyễn Văn Cừ - Trần Hưng Đạo hay khu sân khấu Lan Anh - hồ Kỳ Hòa kéo qua đến Thành Thái... Bây giờ lọt vào các con hẻm thuộc những khu này, chúng ta chỉ biết khóc vì nó quá hỗn tạp và không biết đường đi ra. Nếu không thể chờ đợi khu Thủ Thiêm trở thành trung tâm thứ hai của TP như kỳ vọng thì khi Phú Mỹ Hưng phải trả đất theo hợp đồng thuê 50 năm, chắc chắn người ta lại sẽ nhảy ra xé Phú Mỹ Hưng.
- Còn về câu chuyện của Thương xá Tax, phải chăng là mình chấp nhận hy sinh cái cũ để đổi mới, thưa ông?
Thiết nghĩ, Thương xá Tax tồn tại được đến ngày hôm nay có lẽ là một chuyện may. Đáng lẽ nó đã bị phá lâu rồi, bởi những năm 1960 - 1970 xây một chung cư hay một công trình hiện đại nào đó là chuyện bình thường, mình chưa ý thức được giá trị bảo tồn của nó. Bây giờ hầu hết mọi người có ý thức, quan tâm đến chuyện bảo tồn các công trình kiến trúc cũ xưa và cũng hiểu rằng câu chuyện lịch sử không lặp lại của thương xá này là rất quý. Vậy mà họ vẫn cứ phá bỏ thì quả thật không biết nói thế nào hơn cho nền kiến trúc cổ trên địa bàn thành phố trong tương lai.
Xin cảm ơn ông!
