Từ Hà Nội, ngược Quốc lộ 6, bạn chỉ mất hơn hai giờ đồng hồ chạy xe là đã có mặt ở Hòa Bình. Vượt qua con dốc Cun, đâu đó trên sườn núi, ven đường đã thấy xuất hiện những cây lác đác trổ hoa. Cứ vào độ Tết đến, xuân về, cả một vùng Tây Bắc rộng lớn sẽ rực rỡ sắc màu không chỉ có hoa đào, hoa mai…..Hoa ban xuất hiện như một cô sơn nữ, vừa gần, vừa xa rực rỡ mà khiêm nhường
Đêm về, bạn hãy mạnh dạn bước vào các bản, ghé ngôi nhà sàn nào đó. Người dân tộc thiểu số nơi đây không chỉ cho bạn cơm ăn, nước uống, chỗ ngủ, họ còn cho bạn biết và hiểu thêm về cả một kho tàng văn học dân gian của họ. Chẳng hạn như câu chuyện tình như thực, như mơ, huyền ảo về hoa ban của người Thái: Thuở ấy, có một chàng trai tên là Khum đem lòng yêu cô gái tên là Ban. Khum vừa giỏi làm nương, lại có tài săn bắn. Ban thì khéo tay dệt vải lại vừa có giọng hát làm say đắm nhiều chàng trai. Thế nhưng, cha nàng Ban vì ham giàu nên đã đem gả nàng cho con trai nhà tạo Mường, vốn là một thanh niên lười nhác lại có tật gù lưng
Trong bước đường cùng, nàng Ban trốn gia đình chạy sang bản của Khum cầu cứu, nhưng tiếc thay, Khum lại đang cùng cha đi sang bản khác có việc. Nàng bèn lấy chiếc khăn Piêu của mình, buộc vào nơi cầu thang nhà người yêu, rồi bươn bả đi tìm chàng. Nàng đi hết núi này, rừng khác, gọi tên người yêu đến khản cả giọng, nhưng chàng ở xa nào có hay biết. Cuối cùng, nàng kiệt sức, nàng gục ngã sau khi vượt qua những dãy núi cao. Nơi nàng nằm xuống, sau đó mọc lên một cây hoa mang búp trắng như búp tay người con gái. Và chẳng bao lâu, loài hoa ấy mọc lan ra khắp những cánh rừng Tây Bắc. Người ta đặt tên cho loài hoa ấy là hoa ban.
Chàng Khum khi về đến nhà, bắt gặp chiếc khăn Piêu của người yêu vắt nơi cầu thang, linh tính mách bảo có chuyện chẳng lành, bèn vội đi tìm. Chàng đi mãi, hết nương này, qua núi khác, cuối cùng chàng cũng kiệt sức, ngã xuống. Sau cái chết, chàng hóa thành con chim sống lẻ loi trong rừng và cứ đến mùa hoa ban nở, lại hót vang như tiếng gọi người yêu thiết tha năm nào
Trong cái lạnh đầu đông, chúng tôi có chuyến phượt lên vùng Tây Bắc, không phải là lần đầu phượt lên những cung đường, bản làng nơi đây, nhưng mỗi lần đến, thời khắc ghi lại vẫn cứ nồng nàn, mới lạ…
Giang Vương - Việt Vô Vi
