Đô thị Việt Nam hình thành khá muộn so với lịch sử hàng ngàn năm phát triển của nông thôn gắn với nền văn minh lúa nước. Nếu không tính đến đô thị cổ sơ khai khai như Cổ Loa (trước Công nguyên) rồi đến Hoa Lư, Thăng Long, Hội An thì hầu hết đều mới hình thành khoảng gần hai thế kỷ.
Kể từ sau chiến thắng lịch sử 30/4/1975, đất nước thống nhất, non sông thu về một mối thì đô thị Việt Nam mới thực sự phát triển và đặc biệt phát triển trong thời kỳ đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế.
Cho đến nay, từ cực Bắc (Hà Giang) cho đến cực Nam (mũi Cà Mau) và từ phía Đông sang phía Tây của Tổ quốc đã có một hệ thống với gần 800 đô thị có quy mô khác nhau.
Diện tích đất đô thị chiếm hơn 33% trên tổng diện tích đất tự nhiên của cả nước với hơn 30 triệu dân sinh sống, đống góp tới 65% GDP cả nước, đô thị Việt Nam đã trở thành những trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa… là động lực quan trọng của nền kinh tế.
Sự phát triển hệ thống đô thị theo hướng văn minh hiện đại đã làm thay đổi diện mạo đất nước ta, làm giàu thêm nền kiến trúc và văn hóa của dân tộc.
Thế nhưng, cùng với sự phát triển đầy năng động này, đô thị nước ta đã và đang bộc lộ nhiều bất cập ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của đất nước. Điểm qua như:
Về quy hoạch còn duy ý chí, ít tính dự báo, hoặc dự báo sai, do đó khi thực hiện phải điều chỉnh, nhiều dự án “treo”, dự án không triển khai được.
Hệ thống kỹ thuật hạ tầng đô thị không đồng bộ, yếu kém, thiếu tính kế thừa, khớp nối giữa cũ và mới. Kiến trúc đô thị lai tạp, thiếu bản sắc đặc trưng của văn hóa vùng, miền.
Cấu trúc đô thị phân bố và phát triển chưa hợp lý, thừa nhà hàng, siêu thị bán hàng cao cấp, hàng nhập ngoại, khách sạn, trường học quốc tế, ôtô cá nhân quá nhiều trong khi các công trình dịch vụ phục vụ dân sinh, phục vụ cộng đồng (như trường học, nhà trẻ, mẫu giáo, bệnh viện, vườn hoa, sân chơi, giao thông công cộng, nhà ở cho người nghèo đô thị…) lại thiếu.
Nhiều khu đô thị mới thiếu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội… trở thành những ốc đảo cô độc bằng bê tông và kính do chủ đầu tư chạy theo lợi nhuận. Có những khu được vinh danh là “Khu đô thị kiểu mẫu” nhưng chưa đầy mươi năm giờ bị băm nát như những vết chém bởi hội chứng “xây chen” của các dự án nhà ở chung cư cao tầng…
Những bất cập trên trong phát triển đô thị xuất phát từ nhiều nguyên nhân, mà trên hết đó là do sự xuống cấp của văn hóa và sự thiếu vắng tri thức trong quản lý đô thị.
Ảnh minh họa
Ngày hôm nay, cuộc sống của cư dân đô thị khá hơn rất nhiều so với thời kỳ trước đổi mới. Ăn mặc đẹp hơn, nhu cầu mua sắm nhiều hơn, nhà ở rộng rãi hơn, khang trang hơn. Ra đường bây giờ rất ít xe đạp, giao thông chủ yếu là xe máy và ô tô cá nhân.
Thế nhưng, song song với đó là sự xuống cấp về văn hóa ở một bộ phận không nhỏ cư dân đô thị cũng như sự yếu kém về năng lực (chưa nói đến đạo đức) của một đội ngũ công chức làm công tác quản lý đô thị.
Những biểu hiện này bộc lộ ngay trong cuộc sống thường ngày, từ cách cư xử trong giao tiếp, trong sinh hoạt công cộng cho đến việc không tôn trọng quy định của pháp luật.
Đơn cửa như câu chuyện sập biệt thự cổ ở 107 Trần Hưng Đạo hay hàng loạt công trình có khối tích lớn, cao tầng xây dựng trên bờ biển TP. Nha Trang (ở Khánh Hòa); những ngôi nhà siêu mỏng, siêu méo với kiến trúc lập dị mọc lên trên nhiều tuyến phố mới ở Tp.HCM, Hà Nội… đã cho thấy lỗ hổng lớn của công tác quy hoạch và quản lý đô thị.
Trước những biến đổi phức tạp của biến đổi khí hậu, cả thế giới đang hướng tới phát triển đô thị xanh, đô thị thông minh, phát triển bền vững thì Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc.
Vậy đô thị sống tốt là như thế nào? Là đô thị có diện tích thật lớn, người thật đông và có muôn vàn công trình kiến trúc hiện đại, hoành tráng và mỹ lệ? Không, không hẳn như thế!
Một đô thị được coi là nơi sống tốt, là khi ở đó, người dân sống có văn hóa, biết tôn trọng luật pháp và được pháp luật bảo vệ.
Đây là nơi cư dân được sống an toàn trong nơi ở của mình (dù là chung cư cao tầng hay nhà phố), có môi trường thân thiện, hài hòa với cộng đồng, với thiên nhiên.
Đây là nơi không có chuyện xây dựng trái phép và không phép. Không gian công cộng, vỉa hè không bị lấn chiếm vì mục đích cá nhân.
Đây là nơi những dịch vụ công thiết yếu của đời sống được đảm bảo, giao thông công cộng thuận tiện, an toàn và rẻ tiền.
Đây là nơi người dân có việc làm, có thu nhập, có chỗ ở tiện nghi phù hợp với khả năng kinh tế.
Đây là nơi người dân được tham gia vào quản trị đô thị một cách dân chủ, được đóng góp ý kiến cho những dự án phát triển vì tương lai của chính mình.
Đây là nơi người dân được hưởng bầu không khí trong lành với các không gian xanh, không gian công cộng, không bị ô nhiễm bởi tắc đường, kẹt xe, úng ngập do triều cường, mưa to, tiếng ồn, bụi và khí thải…
Đô thị hóa và phát triển đô thị là xu thế tất yếu của thời đại. Thế kỷ XXI được dự báo là thế kỷ của đô thị. Đô thị tạo nên diện mạo của đất nước và đô thị cũng tạo ra diện mạo mới cho toàn thế giới.
Do đó, để đô thị phát triển bền vững, trở thành mái nhà chung của cộng đồng, thì bên cạnh sự chăm lo phát triển kinh tế, phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội… thì rất cần quan tâm đến xây dựng văn hóa, văn minh đô thị mang bản sắc Việt Nam. Mà nền văn hóa, văn minh ấy phải được bắt đầu từ nếp sống của mỗi công dân, mỗi gia đình, mỗi công sở và trước hết là trong quản trị đô thị.
Kỷ niệm ngày Đô thị Việt Nam không chỉ có tôn vinh mà còn nhắc nhở chúng ta nhiều điều về trách nhiệm xã hội của công dân, của kiến trúc sư, của chính quyền đối với sự phát triển đô thị trong thời kỳ mới.
Hãy chung tay, góp sức để đô thị Việt Nam mãi mãi là nơi sống tốt, là ngôi nhà chung ấm áp, văn hóa và bền vững.
