Ngôi làng thuộc xã Cự Khê, huyện Thanh Oai, Hà Tây, lâu nay vẫn lặng lẽ với không gian cổ xưa của mình, còn thưa thớt dấu chân du khách.
Tại làng Cự Đà, còn khoảng 50 ngôi nhà cổ với niên đại 100 – 130 năm. Điều đó cũng không khó xác minh lắm bởi ngay phần áp mái, mặt trước nhiều ngôi nhà, dù rêu phong có che lấp, làm mờ phần nào, năm xây dựng của một số ngôi nhà vẫn được ghi lại. Những người già cả trong làng đều nói rằng, 1890 – 1945 là thời kỳ hưng thịnh, phát đạt nhất của làng này do nằm ngay bên sông Nhuệ, một con sông lớn của miền Bắc, rất thuận tiện cho việc giao thương, buôn bán.
Thời kỳ đó, nhiều người giàu lên và xây những ngôi nhà đẹp, thiết kế cầu kỳ. Nhưng sau năm 1945, nhiều ngôi nhà được quy là của địa chủ, cường hào bị quốc hữu hoá. Không ít ngôi nhà bị phá, được chia năm xẻ bảy cho nông dân… Nhưng những cái còn sót lại đến ngày nay, cũng đã khiến nhiều người phải trầm trồ, thán phục. Như ngôi nhà hai tầng của ông Đinh Văn Tường hiện đang ở, cho dù bị hư hỏng ở một số góc tường, mái, cửa sổ… do bị đạn pháo quân Pháp và du kích trong làng bắn phải thời kỳ chiến tranh vẫn khiến bất cứ người khách nào đi qua đường phải dừng lại ngắm nhìn. Biệt thự xây từ thời Pháp thuộc của ông Nguyễn Văn Bảo và bà Trịnh Thị Hồng cũng hết sức quyến rũ với những đường nét, hoa văn chạm trổ trên những cột nhà, xà nhà, mái rất mềm mại… Một số ngôi nhà khác tuy nhỏ hơn nhưng cũng tạo ấn tượng đẹp với du khách bởi sự tinh xảo kỳ lạ trên những phần chạm, khắc của những cánh cửa ra vào, cửa sổ… như ngôi nhà của cụ Vương Văn Đức. Hoặc ngôi nhà của ông Trịnh Thế Sủng, được xây năm 1874 theo lối kiến trúc đời nhà nguyễn. Nhà làm toàn bằng gỗ, không có tường, chỉ có những cánh cửa bức bàn. Mùa đông hạ xuống, mùa hè dựng lên cho mát.
Một điều người ta thấy rất thú vị ở làng Cự Đà là không chỉ còn lưu giữ được hình ảnh của những đền, miếu, những ngôi nhà cổ mà nhiều công trình xây dựng từ thời xa xưa vẫn còn đó, gắn liền với những tập quán, thói quen của người dân trong làng đến nay vẫn chưa phai mờ. Trong ngôi chùa làng, có đàn tế thiên địa được xây từ năm 1920 và từ đó đến nay, cứ ngày 15 tháng giêng hàng năm, người ta vẫn tổ chức tế lễ thiên địa. Hay nhà thọ từ – một công trình kiến trúc cổ cũng khá độc đáo, nơi để làm lễ phong thọ cho những người có tuổi thọ trên 70 hàng năm thì vào ngày 8 tháng giêng các năm, xã Cự Khê vẫn tổ chức lễ này cho người trong làng. Cự Đà còn có đình “Vật”, nơi cứ 5 năm một lần, theo lệ xưa, làng vẫn tổ chức lễ hội đấu vật lớn không chỉ cho người làng mà cho nhiều đấu sĩ ở các địa phương khác đến tham gia… Những giếng nước, cây đa cổ thụ, những nhà làm việc của chính quyền cũ… trong làng, mỗi công trình đều có nét đặc sắc. Tất cả đều gợi nên một bầu không gian cổ xưa, sâu lắng…
(Theo Sài Gòn Tiếp Thị)
