Ở xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam hiện còn lưu giữ một ngôi nhà gỗ 16 cây cột lim mái ngói, với nhiều hoa văn họa tiết tinh xảo.
Ngôi nhà này đã trải qua hơn 100 năm với nhiều đời chủ... và nhiều lần “chết hụt”. Đó chính là ngôi nhà “Bá Kiến”, nguyên mẫu trong tác phẩm “Chí Phèo” của cố nhà văn Nam Cao.
Cách trung tâm thành phố Phủ Lý (Hà Nam) chừng 40km theo đường tỉnh lộ là xóm 11, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, Hà Nam (xưa kia gọi làng Đại Hoàng, xã Nhân Hậu, Phủ Lý Nhân - Hà Nam) quê hương của cố nhà văn Nam Cao. Và cũng chính cố nhà văn Nam Cao là người đã viết nên tác phẩm để đời “Chí Phèo” với những nhân vật nổi tiếng “Chí Phèo - Thị Nở - Bá Kiến”. Vậy nhưng ít ai biết đến những câu chuyện thăng trầm xung quanh ngôi nhà “Bá Kiến” thực, vốn là nguyên mẫu trong tác phẩm xuất sắc “Chí Phèo” của cố nhà văn này.
Ngôi nhà vốn thuộc sở hữu của ngụy viên Bắc kỳ Bá Bính. Bá Bính tên thật là Trần Duy Bính (không rõ năm sinh, mất năm 1946) được cố nhà văn Nam Cao tiết lộ chính là nguyên mẫu nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm “Chí Phèo”.
Nằm ngay sát bên con đường đất liên thôn ở xóm 11 xã Hòa Hậu là ngôi nhà Bá Kiến tọa lạc trên một khu đất rộng khoảng 900m2, cửa ngoảnh theo hướng Tây - Nam.
Hiện nay người biết rõ nhất về ngôi nhà “Bá Kiến” là cụ Trần Bá Huấn (82 tuổi, xóm 11, xã Hoà Hậu), một cao niên trong làng. Dẫn chúng tôi tham quan, cụ Huấn giới thiệu nhà có 3 gian theo truyền thống người Việt Nam, 4 hàng cột với tổng cộng 16 cây cột lim, chân cột được kê đá tảng là một loại đá xanh được đẽo gọt công phu giống nhau như tạc. Tất cả gỗ của ngôi nhà này đều bằng lim. Trên các văng, kèo, li tô chạm khắc nhiều chữ nho, hình rồng.
Lạ hơn khi được biết dù đã hơn 100 năm nhưng mái ngói của ngôi nhà vẫn chưa một lần tu sửa và phẳng lỳ không bị dột nát, nếu cần thiết người ta vẫn có thể dẫm lên mái ngói để đi lại mà không hề sợ gãy vỡ. Tìm hiểu về sự lạ kỳ của mái ngói ngôi nhà này, các cụ cao niên trong làng kể rằng: Sở dĩ mái ngói ở ngôi nhà có độ bền đặc biệt như vậy là do trước khi đem ngói lợp lên nóc các tay thợ thi công ngôi nhà dùng nước bồ hóng đặc ngâm những viên ngói này nhiều giờ đồng hồ rồi sau đó đem ra phơi khô. Tiếp theo các viên ngói được chọn lọc rất cẩn thận với phương pháp được coi là rất đơn giản nhưng lại hiệu quả và tốn không ít thời gian. Đó là người ta lấy lần lượt 2 viên ngói “chọi vào nhau”(gõ nhẹ vào nhau), nếu viên nào rạn nứt hoặc vỡ thì viên đó bị loại bỏ. Cứ như thế trong số hàng vạn viên ngói mới chọn ra được một số lượng nhỏ dùng lợp mái nhà.
Giải mã về tuổi tác và thăng trầm của ngôi nhà thông qua những câu thơ được truyền tụng này, cụ Trần Thế Lễ (92 tuổi), xóm 11, xã Hòa Hậu, là một trong những người cao tuổi nhất làng nhớ như in: “Nhà “Bá Kiến” tính đến bây giờ đã qua 7 đời chủ. Chủ thứ nhất là cụ Cựu Hanh, một lái buôn giàu có. Vào khoảng thập niên đầu tiên của thế kỷ XX (những năm 1910), cụ thuê hơn 20 thợ nổi tiếng làm nghề mộc ở Cao Đà, Phủ Lý Nhân về làm mấy tháng trời ròng rã mới xong. Đây cũng chính là ngôi nhà gỗ đặc biệt công phu mà khắp cả Phủ Lý Nhân và các tỉnh lân cận ở xứ Bắc Kỳ thời này đều chưa có. Khi cụ Hanh mất đi để lại cho con là Trần Duy Xầm. Cụ Xầm mất đi để lại cho con cả là Cựu Cát. Cựu Cát là người chơi bời nghiện ngập rượu chè, thường hay vay nợ, sau đó đã gán nợ ngôi nhà về tay cụ Bá Bính (tên thật là Trần Bá Bính).
Cụ Bá Bính chính là nguyên mẫu của nhân vật Bá Kiến được nhà văn Nam Cao xây dựng trong tác phẩm “Chí Phèo”. Và cũng chính từ khi ngôi nhà vào tay cụ Bá Bính thì câu chuyện về ngôi nhà mới trở nên đặc biệt. Đây cũng là lý do giải thích tại sao ngôi nhà lại gắn liền với tên chủ nhân là nhà “Bá Kiến” được truyền tụng qua bao thế hệ nay.
(Theo ANTĐ/Ảnh:Dân trí)
