Thời xưa, tuy khoa học chưa phát triển nhưng bằng linh cảm và trực giác, kết hợp với quan sát và chiêm nghiệm thực tế, người xưa đã biết được tác dụng của thảo mộc với con người. Vì vậy, việc lựa chọn loài cây và vị trí trồng trong vườn nhà được tiến hành rất cẩn thận theo đúng quy luật của thuật phong thủy.
Thực vật trong phong thủy chia ra âm dương và ngũ hành. Dương tính là những cây cần nhiều ánh sáng. Khi trồng ở nơi ẩm thấp, thiếu ánh sáng, chúng sẽ phát triển yếu ớt, khó ra hoa kết trái và dễ chết. Chẳng hạn, như hoa hồng, hoa cúc, thược dược, đỗ quyên¸ mai…âm tính là những cây có thể đặt ở trong nhà hay bóng râm.
Nói chung, sự tương tác giữa con người và thảo mộc trong không gian kiến trúc bị chi phối bởi thuộc tính ngũ hành của các loài cây. Việc phân loại thảo mộc theo ngũ hành chủ yếu căn cứ vào màu sắc. Những cây thuộc hành Thủy phần lớn có màu xanh lá thẫm như tùng, bách, bồ đào…Cây thuộc hành Hỏa có sắc đỏ như thạch lựu, mộc miên, hồng thảo, hồng thiết…Đối với sức khỏe, những loài cây này có tác dụng bổ tâm và làm dịu thần kinh. Những cây thuộc hành Kim, chủ yếu có lá, hoa hay thân màu trắng như bạch lan, bạch thủy tiên, cửu ly hương…có tác dụng điều hòa chức năng tạng phế. Những cây thuộc hành Mộc, gồm những loài cây có màu xanh lục, có chức năng điều hòa tạng can (gan). Những cây thuộc hành Thổ, bao gồm các giống cây có sắc vàng, có lợi cho tạng tỳ.
Căn cứ vào quan hệ tương sinh tương khắc của Ngũ Hành, người xưa còn đưa ra những quy định về vị trí trồng và bài trí trong nhà. Tựu trung, mỗi loài cây nên trồng ở vị trí Ngũ hành tương sinh. Ví dụ, cây thuộc hành Thủy nên trồng ở phía Tây ngôi nhà (Tây thuộc hành Kim, hành Kim sinh hành Thủy), cây hành Hỏa thì trồng ở phía Đông (phía Đông, hành Mộc sinh hành Hỏa)…Cũng xuất phát từ quan hệ sinh khắc của ngũ hành, đối với vị trí trồng của một số loài cây, các nhà phong thủy còn đưa ra một số lời khuyên cụ thể. Ví dụ: cây đào nên trồng ở phía Đông ngôi nhà, phía Nam thì nên trồng mai và táo, phía Bắc nên trồng hạnh và lê…
Bài trí cây cảnh trong nhà đã có từ lâu đời. Nó không chỉ làm đẹp khung cảnh nhà cửa mà còn làm cho cuộc sống dễ chịu, thoải mái hơn. Ngoài ra, cây cảnh trong nhà còn là một nghệ thuật đòi hỏi óc thẩm mỹ. Căn cứ vào không gian trong phòng lớn hay nhỏ mà chúng ta có thể sắp xếp sao cho ngăn nắp. Nếu phòng hẹp, trần thấp mà bày cây cao, to là không không hợp lý. Ngược lại, phòng rộng lớn mà bày chậu cây cảnh nhỏ bé thì cũng không gây được sự chú ý, mặc dù bản thân nó lại là loại cây đẹp, cây quý.
Thông thường, các màu đỏ, cam, tím và vàng là màu ấm, biểu hiện nhiệt tình ấm áp. Các màu xanh biển, xanh lục và trắng là những gam màu lạnh, biểu thị sự yên tĩnh. Xanh lá nội thất, chủ yếu là thực vật, có thể cân nhắc các mặt sau đây: Căn cứ vào màu sắc của phòng đó như màu tường, màu trần, các loại đồ vật…Nếu phòng có màu nóng thì cây cảnh nên có màu lạnh, và ngược lại. Cũng tùy theo mùa mà sự sắp xếp nên thay đổi, chẳng hạn mùa xuân thì màu sắc tươi tắn, màu hạ thì mùa thanh, đạm, mùa thu thì dùng màu hồng, mùa đông thì dùng màu xanh.
Cây xanh trưng bày trong nhà cần thống nhất với các đồ vật khác để đạt được vẻ đẹp hòan chỉnh. Nếu bài trí tốt càng tăng thêm thẩm mỹ. Căn cứ theo cách chơi của nghệ nhân thì có chừng 10 loại cây, chia ra làm ba bộ là thông dụng nhất. Bộ tứ linh thực vật gồm: Đa, sung, si, sanh, bộ tứ quý gồm tùng, cúc, trúc, mái (ứng với tứ bình, tứ thời); bộ tam đa gồm: vạn tuế, lộc vừng, sung đang ra quả (ứng với Phúc – Lộc - Thọ); bộ tứ quý bày trong nhà, mặt trước là nam quân tử: tùng, trúc mặt sau là nữ khuê phòng: cúc mai. Ngoài ra, còn có thể điểm xuyết các loại cây thiết mộc lan, vạn niên thanh, trúc Nhật…
Làm như vậy, chúng ta sẽ đưa thiên nhiên bao la vào nhà, tạo nên vẻ đẹp và sự ấm cúng cho căn phòng
(Theo TC Xây dựng& Đô Thị)
