Thực tế cho thấy, yếu công cụ phòng vệ thương mại là bất lợi cho ngành thép Việt Nam. Đồng thời, khủng hoảng công suất thừa đang đặt ra những thách thức lớn. Hiện nay, việc ai thắng, ai thua là bài toán nan giải của doanh nghiệp thép nội địa.
Giới chuyên gia cho rằng, hiện tại cũng như vài năm tới, năng lực sản xuất thép mạ trong nước sẽ vượt xa nhu cầu thực tế của thị trường nội địa và thị trường xuất khẩu. Công suất dư thừa của ngành thép trong nước năm 2016 ước tính sẽ vào khoảng 2,2 triệu tấn.
Thép Trung Quốc xuất khẩu ồ ạt
Tổng công suất thiết kế các dây chuyền mạ trong nước hiện nay là 4,6 triệu tấn, trong khi ổng sản lượng thép mạ nhập khẩu vào khoảng 1,3 triệu tấn, sản lượng tiêu thụ trong nước khoảng 2,6 triệu tấn, xuất khẩu là 1,1 triệu tấn.
Theo dự báo của giới phân tích, giá thép sẽ khó tăng từ quý III/2016 do xu hướng thừa công suất và giảm giá thép vẫn đang diễn ra trên thế giới, điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới Việt Nam. Bên cạnh đó, do tình trạng dư cung ở Trung Quốc vẫn ở mức cao trong thời gian tới nên áp lực cạnh tranh vẫn rất gay gắt.
Số liệu của Bộ Công Thương cho thấy, trong 5 tháng đầu năm 2016, lượng thép nhập khẩu các loại đã tăng 50,5% về lượng và 1,6% về trị giá, nhưng nhập khẩu sản phẩm từ thép giảm 36,5% về trị giá.
Đáng chú ý là, lượng thép Trung Quốc vẫn đang chiếm tỷ trọng lớn, chiếm 70% lượng thép nhập khẩu. Lượng thép nhập khẩu từ Trung Quốc đã tăng nhanh, từ 6,6 triệu tấn năm 2014 lên 10 triệu tấn năm 2015. Việt Nam trở thành nước nhập khẩu thép lớn nhất từ Trung Quốc so với các nước ASEAN khác.
Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), ông Hồ Nghĩa Dũng đánh giá ngành thép Việt Nam đang đối mặt với những khó khăn và thách thức của việc cạnh tranh với thép xuất khẩu giá rẻ từ Trung Quốc.
Mặt khác, ngành thép phải đối phó với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh của thép nhập khẩu chứa các nguyên tố hợp kim như Bo, Cr… Sản xuất thép trong nước mới đạt 60% công suất, không ít doanh nghiệp phải ngưng sản xuất tạm thời và công nhân không đủ việc làm.
Khủng hoảng công suất thừa tại Trung Quốc đang khiến nước này đẩy mạnh xuất khẩu thép ra thị trường thế giới dựa trên chính sách giá rẻ và ưu đãi, đến từ hỗ trợ của Chính phủ. Dẫn tới nhiều động thái phòng vệ thương mại (PVTM) từ nhiều quốc gia, Việt Nam cũng không ngoại lệ.
Tuy nhiên, bất chấp một số vụ kiện thương mại chống lại Trung Quốc được nộp đơn, Việt Nam và các nước trong khu vực ASEAN như Indonesia, Malaysia, Thái Lan và các nước ASEAN khác đã không thể ngăn chặn làn sóng nhập khẩu từ Trung Quốc đã tăng 33% từ đầu năm 2016 đến nay so với cùng kỳ năm ngoái.
Thứ nữa, mức độ tuôn chảy của thép Trung Quốc đã gây một hiệu ứng domino không lành mạnh, điều đó cho thấy các nước ASEAN cũng có liên quan đến các vụ kiện thương mại này.
Hiện tại, áp lực cạnh tranh của ngành thép nội địa vẫn rất gay gắt.
Thị trường nội địa và xuất khẩu đều gặp khó
Trong khi thị trường nội địa gặp khó khăn thì thép xuất khẩu của Việt Nam lại đối mặt với nhiều rào cản khi sản phẩm bị các nước nhập khẩu liên tục yêu cầu khởi điều tra và áp dụng các biện pháp PVTM nhiều nhất.
Ngành thép Việt Nam hiện đang bị áp dụng khoảng 62 biện pháp PVTM từ khắp thế giới. Đến tháng 12/2015, có 16 quốc gia áp dụng biện pháp PVTM lên mặt hàng thép Việt Nam, nhiều nhất là từ Hoa Kỳ, Thái Lan, Malaysia, Ấn Độ, Chile, Indonesia…
Trong buổi hội thảo tổng kết thực thi pháp luật về phòng vệ thương mại do Cục Quản lý cạnh tranh (Bộ Công Thương) tổ chức ở Tp.HCM vào tuần qua, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang (Trung tâm WTO và Hội nhập thuộc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI) đã lưu ý thép Việt Nam là sản phẩm bị kiện nhiều nhất hiện nay.
Bà Trang cho hay, việc này cũng giống với thế giới khi thép là đối tượng của nhiều vụ kiện. Tuy nhiên, khác với thế giới, Việt Nam kiện thép thành phẩm còn thế giới kiện thép nguyên liệu là chủ yếu.
Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Hoa Sen, ông Vũ Văn Thanh nhận định, những vụ kiện PVTM từ các nước đã gây khó khăn cho doanh nghiệp thép Việt Nam trong thị trường xuất khẩu.
Việt Nam chỉ có 2 vụ kiện PVTM cho mặt hàng thép đã áp thuế, vì vậy, hàng nhập khẩu, nhất là từ Trung Quốc vẫn đang ồ ạt tràn vào Việt Nam.
Với sự cần thiết của việc sử dụng các biện pháp PVTM, hiệp hội và doanh nghiệp cần sự giúp đỡ từ các cơ quan chức năng bằng cách đẩy nhanh tiến độ các vụ kiện PVTM với mục đích là sớm ra quyết định áp thuế. Đảm bảo việc áp dụng các biện pháp PVTM là phù hợp với các quy định quốc tế, giới chuyên gia khuyến nghị.
Ông Thanh cho rằng, các doanh nghiệp, hiệp hội sản xuất trong nước cần phải xích lại gần nhau hơn nữa để sử dụng hiệu quả các biện pháp PVTM, bảo vệ thị trường trong nước trước sự cạnh tranh của hàng nhập khẩu. Đồng thời, các doanh nghiệp Việt Nam cũng nên chủ động sử dụng các biện pháp PVTM để bảo vệ mình.
Trong khi đó, theo ông Hồ Nghĩa Dũng, sẽ ủng hộ các doanh nghiệp thép trong nước kiến nghị với Chính phủ áp dụng những biện pháp bảo vệ sản xuất thép nội địa kể cả sử dụng biện pháp PVTM theo đúng thông lệ quốc tế trước làn sóng thép xuất khẩu giá rẻ từ nước ngoài.
