Trên cả nước, tại các đô thị lớn hiện có khoảng 300 nghìn hộ dân đang sống trong nhà ở thiếu kiên cố với hơn 1 triệu căn nhà ở trong đó có diện tích dưới 30m2 (trung bình dưới 7m2/người).
Số liệu thống kê của Tổng LĐLĐVN và Bộ Xây dựng cho hay, nhu cầu nhà ở cho người thu nhập thấp tại các đô thị lớn dự báo đến năm 2020 sẽ vào khoảng 1 triệu căn, vậy nhưng nguồn cung mới hiện chỉ đáp ứng khoảng hơn 10 nghìn căn/năm. Theo số liệu thống kê mới nhất, Việt Nam hiện có 33,1% dân số (hơn 30 triệu người) đang sinh sống tại các đô thị.
Tp.HCM và Hà Nội là 2 địa phương có tốc độ tăng trưởng kinh tế lớn nhất cả nước, đây cũng là 2 TP lớn thu hút một lượng lao động 'khủng' từ khắp nơi tới làm việc. Một số lượng không nhỏ trong số này là những người từ nông thôn ra thành thị kiếm sống tại các KCN, khu đô thị với mức thu nhập thấp và không có chốn an cư ổn định. Có thể thấy, việc đáp ứng nhu cầu về nhà ở cho số lao động này đang ngày càng trở nên cấp thiết và là mối quan tâm lớn của Nhà nước và của toàn xã hội. Đặc biệt, nhu cầu nhà ở cho đối tượng này còn cấp thiết hơn trong trường hợp quy chiếu theo thống kê của Tổng LĐLĐ Việt Nam.
Khoảng 20% người thu nhập thấp tại các KCN và đô thị có chỗ ở ổn định, lâu dài.
Hiện tại, chỉ có khoảng 20% lượng người lao động tại đô thị và KCn có chỗ ở ổn định, còn lại 80% công nhân làm việc tại các KCN đều phải sống trong những phòng trọ chật chội, xuống cấp, môi trường sống không đảm bảo vệ sinh, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống, sức khỏe và việc tái sản xuất sức lao động, cùng đó đối mặt với nhiều nguy cơ như tình hình an ninh trật tự và an toàn xã hội không đảm bảo, tệ nạn xã hội rất dễ xảy ra, thiếu nơi vui chơi giải trí,...
Phó Trưởng ban Chính sách Kinh tế - Xã hội và Thi đua khen thưởng (Tổng LĐLĐ Việt Nam) ông Vũ Hồng Quang cho biết, đa số các địa phương hiện nay đều đã có quy hoạch và chương trình phát triển nhà ở nói chung trong đó có loại hình nhà ở xã hội (NOXH), nhà ở dành cho công nhân, song công tác triển khai thực hiện vẫn còn nhiều hạn chế. Trong giai đoạn từ năm 2010 - 2015 các địa phương đã đăng ký trên 110 dự án xây dựng nhà ở cho công nhân nhằm phục vụ chỗ ở cho hơn 960 nghìn người lao động, nhưng số dự án hoàn thành đưa vào sử dụng rất ít mà nhu cầu về nhà ở cho công nhân và người lao động ngày một tăng lên.
Thứ nữa, việc phát triển các KCN hiện nay chủ yếu vẫn chỉ tập trung vào xây dựng các cơ sở sản xuất kinh doanh chứ chưa quan tâm đến việc xây dựng nhà ở và các công trình hạ tầng xã hội thiết yếu cho người lao động như nhà ở, hệ thống trường học các cấp, khu vui chơi giải trí... Vì vậy, phần lớn người lao động vẫn đang phải chấp nhận ăn ở trong điều kiện tạm bợ, không đảm bảo. Số liệu thống kê trên cả nước cho thấy, trung bình chỉ có 1 doanh nghiệp/1 địa phương tự triển khai xây dựng hoặc đi thuê nhà ở cho công nhân
Tham gia hội thảo này, dưới góc độ của doanh nghiệp tham gia xây dựng NOXH, Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Đầu tư phát triển nhà và đô thị ông Lê Quang Hiệp đánh giá, trên thực tế một số địa phương hiện nay vẫn chưa thực sự nhiệt tình tham gia hoặc chỉ hưởng ứng theo phong trào chứ chưa có giải pháp cũng như các chính sách cụ thể về bố trí quỹ đất, tạo điều kiện cho các nhà đầu tư để tạo sức hút với các doanh nghiệp tham gia xây dựng loại hình nhà ở này… Theo quy định, mỗi dự án phải dành 20% quỹ đất cho NOXH song vị trí của các dự án vẫn chưa thực sự phù hợp với điều kiện đi lại, sinh hoạt của các đối tượng thụ hưởng...
Tuy hiện nay Chính phủ đã ban hành một số cơ chế chính sách phát triển NOXH nhưng nay các chính sách này cũng bắt đầu bộc lộ những bất cập nhất định, cần có sự bổ sung, sửa đổi thích hợp. Bên cạnh đó, việc triển khai gói tín dụng ưu đãi 30 nghìn tỷ đồng còn nhiều vấn đề vướng mắc, hệ thống thủ tục phiền hà khiến tốc độ giải ngân ì ạch, khiến gói tín dụng này chưa phát huy tác dụng như mong muốn. Theo quy định, đối tượng được mua NOXH phải có thu nhập dưới mức chịu thuế là 9 triệu đồng/tháng, tuy nhiên với phía ngân hàng, với mức thu nhập này thì người vay khó có khả năng trả nợ với mức giá bán tại các dự án NOXH trên thị trường hiện nay.
Trong khi đó, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam ông Trần Ngọc Hùng cho biết thêm, vẫn còn một rào cản nữa trong việc phát triển nhà ở cho người thu nhập thấp tại các KCN và đô thị, Luật Nhà ở 2014 đã quy định rất rõ các hình thức huy động vốn để phát triển NOXH, trong đó có một nguồn vốn quan trọng từ ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, do không có quy định cụ thể, đặc biệt là từ nguồn ngân sách Nhà nước của Trung ương và địa phương, vì thế nguồn vốn này không ổn định và tùy thuộc vào kinh phí phân bổ của mỗi địa phương.
Với những lý do nêu trên, hiện đã có nhiều người kiến nghị nên nghiên cứu phương án trích % GDP cho việc phát triển nhà ở (tương tự như quy định dành % cho nghiên cứu khoa học); hay có thể dành ngân sách Nhà nước cố định 5 năm hoặc thường niên để phát triển NOXH.
